આરબીઆઈનો નવો દાવ જી-સેપ 1.0 સફળ થશે?

કોરોના અને રસીકરણ કાર્યક્રમ અર્થતંત્ર માટે નિર્ણાયક 

બોન્ડના વધી રહેલા વળતરના દર નીચા લાવવા માટેનું અનુકૂળ વાતાવરણ સર્જવાના હેતુથી''  રિઝર્વ બૅન્ક અૉફ ઇન્ડિયા (આરબીઆઈ) પહેલી વાર  જી-સેપ 1.0 (ગવર્મેન્ટ સિક્યોરિટી એક્વિઝિશન પ્રોગ્રામ) નામના કાર્યક્રમ હેઠળ બોન્ડની ખરીદી દ્વારા  એક લાખ કરોડ રૂપિયાની પ્રવાહિતા ત્રણ  મહિના દરમિયાન ઉમેરશે. વિદેશમાં મઘ્યસ્થ બૅન્કો દ્વારા આવી રીતે વધારાની પ્રવાહિતા ઉમેરવાનું સામાન્ય છે, ભારતમાં પહેલી વાર આ વિશિષ્ટ સાધનનો વપરાશ કરવામાં  આવ્યો છે, કારણ કે સંયોગો પણ વિશિષ્ટ છે. આરબીઆઇએ આ રીતે બજારને જોઈએ તેટલી પ્રવાહિતા પૂરી પાડવાનું તેનું વચન પાળ્યું છે ત્યારે આ સાધનના વપરાશ દ્વારા બોન્ડના વળતર દરને નાથવાના આરબીઆઇના મૂળ હેતુની કસોટી થશે.  

મોનેટરી પૉલિસી કમિટી (એમપીસી)ની અપેક્ષા મુજબ બજારમાં દસ વર્ષની બેન્ચમાર્ક સિક્યુરિટીના બોન્ડના વળતર જૂન સુધીમાં ઘટ્યા તો તે સામાન્ય રોકાણકારો માટે કદાચ ચિંતાપ્રેરક બની શકે, કારણ કે તે સરકારને એનએસસી, કિસાન વિકાસ પત્ર જેવી નાની બચત યોજનાના વ્યાજ દર  ઘટાડવાનું કારણ આપશે. નાણાપ્રધાન નિર્મલા સીતારામને તો નાની બચતના વ્યાજ દર ઘટાડવાનો મનસૂબો કરી જ લીધો હતો. તે મુજબ તેમણે 1 એપ્રિલથી વ્યાજ દરમાં 1.10 ટકા સુધીનો ઘટાડો જાહેર પણ કરી નાખ્યો, પણ તેમના ઉપર પસ્તાળ પડતા તેમણે એ નિર્ણય પાછો ખેંચવો પડ્યો હતો. નાની બચત યોજનાના વ્યાજ દરની ત્રિમાસિક ધોરણે સમીક્ષા થતી રહે છે. તેથી આરબીઆઈ અને એમપીસીની અપેક્ષા મુજબ વળતર દરને ઘટાડવા માટેનું અનુકૂળ વાતાવરણ સર્જાયું તો સરકારે જૂનમાં આ વ્યાજ દર ઘટાડવા માટેનો રાજકીય નિર્ણય લેવાનો રહેશે. જૂન સુધીમાં ચાર રાજ્ય અને એક  ચૂંટણીના પરિણામ આવી ગયા હોવાથી સરકારને પણ રોકાણકારોના વિરોધની બહુ પરવા નહીં હોય.  

સૂચિત જી- સેપ 1.0 બોન્ડનો હેતુ મર્યાદિત છે. આ બોન્ડ દ્વારા આરબીઆઇ બજારને માત્ર એટલી જ ખાતરી આપવા માગે છે કે તે આટલી રકમના બોન્ડ ખરીદશે. આ પણ વળી શરતી છે.  બજાર જો વળતર આરબીઆઇની ધારણાથી વધુ માગે તો શક્ય છે કે તે આ બોન્ડ પૂરા ખરીદી શકે  નહીં અથવા તો તેનું પ્રમાણ ઓછું હોય.  પરિણામે,  બજારમાં નાણાં ઓછા આવતા વળતર દર મજબૂત બને. બીજા શબ્દોમાં, અત્યારે આરબીઆઈ ઓપન માર્કેટ અૉપરેશન્સ (ઓએમઓ) દ્વારા પોતાની શરતે નાણાં પુરવઠાનું જે રીતે સંચાલન કરી રહી છે તેમાં તેણે પરિસ્થિતિનો તકાજો જોઈને છૂટ મૂકી છે. 

આવનારા સમયમાં કોરોનાના પ્રકોપ અને તેની સમાંતર ચાલી રહેલા રસીકરણ કાર્યક્રમને કારણે અર્થતંત્રને શું અસર પહોંચે છે તેના ઉપર જી-સેપ 1.0ની સફળતાનો આધાર છે. રસીકરણનો કાર્યક્રમ નાગરિકોના જ નહીં, અર્થતંત્રના સ્વાસ્થ્ય માટે પણ એટલો જ મહત્ત્વનો છે. દેશમાં ચાલી રહેલી કોરોનાની બીજી લહેર અર્થતંત્રના આખા વર્ષ 2021-22ના સંયોગોને અસર નહીં કરે તેવું ધારતી આરબીઆઈએ તેના આ વર્ષ માટે 10.5 ટકા વિકાસ દરના આગલા અંદાજમાં ભલે કોઈ ફેરફાર કર્યો નહીં, સંયોગો તેને પણ ધૂંધળા લાગે છે. બજારમાં વધુ નાણાં આવે તો ફુગાવો વધે, પણ આ બોન્ડના નાણાં બજારમાં આવવાથી ફુગાવો નહીં વધે તેવું આરબીઆઇના ડેપ્યુટી ગવર્નર માઈકલ પાત્રાનું માનવું છે. તેમને વિશ્વાસ છે કે, આગામી સમયમાં અર્થતંત્રના વિકાસને કારણે વધુ નાણાં પુરવઠાની અસર સરભર થઈ શકશે. 

આરબીઆઈનો  કન્ઝયુમર કોન્ફિડન્સ સર્વે વધુ વાસ્તવિક છે.  સર્વેમાં ગ્રાહક વિશ્વાસનો આંક જાન્યુઆરી મહિનામાં 55.5થી ઘટીને 8 માર્ચના રોજ 53.1 થયો હતો. કોરોનાના વધતા સંક્રમણના કારણે ગ્રાહકોનો વિશ્વાસ નબળો પડ્યો છે અને ભાવિ માટે પણ તેઓ બહુ આશાવાદી નથી. સર્વેમાં ભાગ લેનારા 13 મુખ્ય શહેરોના 5,955 ગ્રાહકોએ જણાવ્યું કે તેમને આગામી સમયમાં ફુગાવો વધે તેવું લાગે છે. ગ્રાહકોની ખરીદશક્તિ નબળી પડી રહી છે. તેઓ જીવનજરૂરી ચીજો પાછળ વધુ અને અન્ય ચીજો પાછળ ઓછો ખર્ચ કરી રહ્યા છે. અર્થતંત્રની ગતિના આ સ્થાનિક પરિબળો છે તો આંતરરાષ્ટ્રીય પરિબળો પણ બજારમાં વળતર દરને વધારવામાં ભૂંડો ભાગ ભજવે તેવા સંયોગો છે. આંતરરાષ્ટ્રીય કૉમોડિટી- સોયાબીનથી અનાજ, સ્ટીલ, કોલસાના ભાવ વધી રહ્યા છે. અલબત્ત, આ એક સારી નિશાની છે કે વૈશ્વિક અર્થતંત્રમાં માગ સીધી રહી છે. અમેરિકાએ તેના નાગરિકોને 1.9 ટ્રિલિયન ડૉલરનું આર્થિક પેકેજ આપ્યા પછી હવે બાયડન સરકાર નાગરિકો પાસેથી ટૅક્સ લાગુ કરવા માગે છે. આ પ્રસ્તાવ સામે વિરોધ છે, પણ ટૅક્સ લાગુ થયો તો ત્યાંના બોન્ડના વળતર દર આ વર્ષના અંત  પહેલાં  વધીને બે ટકા થશે, એવું નિષ્ણાતો  કહે છે. તેની અસરથી વૈશ્વિક બજારમાં વળતર દર મજબૂત બનશે. સોનું વધશે, શૅરબજારો અને ચલણ નબળા પડશે. આવા સ્થાનિક અને વિદેશી 

કારણોની  દેશના નાણાં બજારના વળતર દરને નક્કી કરવામાં ભૂમિકા હશે.  

અત્યારે પણ બજારમાં નાણાં પ્રવાહિતા પૂરતી હોવાથી મધ્યસ્થ બૅન્ક જી-સેપ 1.0 મારફતે વધુ નાણાં ઠાલવવાનો પ્રયાસ કરે તો તેને કેટલી સફળતા મળે તે પણ જોવું રહ્યું. આરબીઆઈએ જી-સેપ 1.0ની જાહેરાત કરી તેની અસરથી બજારમાં વળતર દર તત્કાળ તો દબાયા, આખા વર્ષ દરમિયાન આ સાધન કેટલું બુઠ્ઠું  અને કેટલું ધારદાર તે જાણવા મળશે.