Editorial

મેહુલિયો ભલે અવસર ચૂકે, આપણે ન ચૂકીએ

માત્ર નર્મદાના જળ ઉપરનો આધાર યોગ્ય નથી

ગુજરાતમાં વરસાદની પ્રગતિ હજી સુધી નિરાશાજનક રહી છે. ચોમાસું અર્ધું વીત્યું તો ય સૌરાષ્ટ્રના અનેક વિસ્તારોમાં વરસાદ ઓછો છે. કચ્છમાં તો સતત ત્રીજું વર્ષ કોરું જાય તેવા ચિન્હો જણાઈ રહ્યા છે. વિશાળ સમુદ્રકાંઠો ધરાવતા આ પ્રદેશોમાં નર્મદાના નીર પહોંચે છે છતાં અહીંના લોકોને ઓછા વરસાદની ચિંતાની સાથે એક વાતે રાહત પણ છે કે નર્મદાના પાણી પહોંચતા હોવાથી સરકાર કમ સે કમ પીવાના પાણીની સમસ્યા ઉકેલી આપશે. આ એક આત્મવંચના છે. નર્મદાના જળ જ્યાંથી આવે છે તે મધ્ય પ્રદેશમાં પણ વરસાદ અનિયમિત છે. આ અનિયમિતતા કામચલાઉ સ્વરૂપની છે કે તેની પેટર્ન બંધાતી જાય છે તે અત્યારે કહેવું વહેલું હશે, પણ જો આ પેટર્ન બંધાવી શરૂ થઇ તો આગળ જતા નર્મદાના નીર ઉપર રાજ્યએ આધાર રાખવાનું ભવિષ્યમા મુશ્કેલ બનશે. એટલે જ સરદાર સરોવર બંધની સપાટી વધી હોવા છતાં જરૂરત કરતા અર્ધું પાણી છોડવામાં આવે છે.

સરકાર પાસે આ મુશ્કેલીનું નિવારણ છે ત્યારે વિના વિલંબે આગળ વધવાનો આ સમય છે. મુખ્ય પ્રધાન વિજય રૂપાણીએ મુંબઈમાં વિશ્વાસથી કહ્યું હતું કે વિશાળ સમુદ્રપટ્ટી ધરાવતા રાજ્યમાં ઠેર ઠેર સમુદ્રના પાણીને મીઠાં જળમાં પરિવર્તિત કરતા પ્લાન્ટ્સ બાંધવામાં આવશે. આવા નાનાં કદના પ્લાન્ટ્સ વધુ સંખ્યામાં સ્થાપવાનો અભિગમ અપનાવાય તો તે વિસ્તારોની સ્થાનિક પ્રજાનો પીવાનાં જળનો પ્રશ્ન અસરકારક રીતે ઉકેલાય, પરંતુ રાજ્યના 2018-19ના બજેટમાં આ વિશેનો કોઈ જ ઉલ્લેખ નથી. અપેક્ષા તો હતી કે નાણાપ્રધાન નીતિન પટેલ આવા પ્લાન્ટ્સ જાહેર-ખાનગી અથવા ખાનગીક્ષેત્રમાં સ્થાપવા માટે નીતિવિષયક જાહેરાત કરશે અને તેની સાથે કર પ્રોત્સાહનો આપશે, પણ સરકારે એક અવસર ગુમાવ્યો છે. નાણાપ્રધાને કલ્પસર યોજના અને સિંચાઈ યોજનાઓ માટેની ફાળવણી વધારીને રૂ. 12,300 કરોડની કરી પણ મુખ્ય પ્રધાનની જાહેરાતને આગળ વધારે તેવું કઈ જ સૂચવ્યું નથી.

જામનગરમાં વિશાળ પેટ્રોકેમિકલ રિફાઇનરી ધરાવતી રિલાયન્સ ઈન્ડસ્ટ્રીઝે પણ તેનું પાણી રી-સાઈકાલિંગ દ્વારા આપવાની ઓફર કરી છે. આ પાણીને પાઈપલાઈન દ્વારા લોકો સુધી પહોંચાડવાનું કામ સરકારનું છે. આમાં શું થયું? કારખાના દ્વારા પ્રદૂષિત પાણીના શુદ્ધિકરણની નીતિ અમલમાં છે, પણ તેમને   રિસાયક્લિંગ દ્વારા લોકો સુધી પહોંચાડવાની નીતિ જાહેર કરાય તો તેમનું યોગદાન નોંધપાત્ર હશે.

વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી ઇઝરાયલ ગયા ત્યારે તેમણે એક વાહનમાં બેસાડેલા મશીન દ્વારા સમુદ્રના જળને પીવાલાયક બનાવેલું પાણી પીધું હતું. ઇઝરાયલના સહયોગ વડે આવા મશીન ભારતમાં બનાવવાની આગેવાની ગુજરાતે લેવી જોઈએ. ગુજરાતની જેમ તમિળનાડુ પણ ઔદ્યોગિક રીતે વિકસતું રાજ્ય છે અને તેની 940 કિલોમીટર લાંબી સમુદ્રપટ્ટી છે. હાલ તે ગંભીર જળસંકટનો સામનો કરી રહ્યું છે. તેની આ સમસ્યા વહેલી ઉકેલાય તેવી નથી ત્યારે ગુજરાત આવા મશીનના ઉત્પાદનને પ્રોત્સાહન આપતી નીતિ અપનાવે તો તમિળનાડુ અને અન્ય રાજ્યોને પણ પ્રેરણા મળશે.

યાદ રહે કે સૌર ઊર્જાના ઉત્પાદન જેટલું જ મહત્ત્વ જળસંકટનો સામનો કરવામાં સહાયક બને તેવી નીતિ ઘડવાનું છે. જળ સમસ્યાના નિવારણ માટે આપણને વિદેશી ટૅક્નોલૉજી અને નાણાકીય સંસાધનો ઉપલબ્ધ બની શકે એમ છે ત્યારે તેના ઉપયોગમાં વિલંબ થવો જોઈએ નહીં.

મેહુલિયો ભલે અવસર ચૂકે, આપણે ચૂકીએ નહીં.

સોવરેન બોન્ડ ખોટનો સોદો નહીં હોય

ચુકાદો અત્યારથી આપી દેવો યોગ્ય નથી

ભારત સરકારે સોવરેન બોન્ડ બહાર પાડવા જોઈએ કે નહીં તે વિષય ઉપર વિદ્વાનોમાં આજકાલ શાસ્ત્રાર્થ ચાલી રહ્યો છે અને આ વાતે તેમનામાં બે તડાં પડી ગયા છે. આવાં બોન્ડ બહાર પડાય નહીં એવો બહુમતી મત વિદ્વાનોનો છે.

ભારતના સોવરેન બોન્ડમાં વિદેશી સરકારો રોકાણ કરે તેનું ગૌરવ આપણને એક ભારતીય તરીકે હોવું જોઈએ. આ મુદ્દાને બાજુએ રાખીએ તો પણ તેના ગેરફાયદા કરતાં ફાયદા વધુ હશે.

નાણાપ્રધાને સોવરેન બોન્ડ બહાર પાડવા માટેનું એક અનુકૂળ પરિબળ એ દર્શાવ્યું છે કે ભારતનું 104 અબજ ડૉલરનું વિદેશી દેવું જીડીપીના ચાર ટકાથી પણ ઓછું છે અને તેનું પ્રમાણ કુલ દેવાંના 20 ટકા છે. સૂચિત સોવરેન બોન્ડનું કદ એક વર્ષમાં 7 અબજ ડૉલરનું હશે, જે સરકાર દ્વારા આ વર્ષે લેવામાં આવનારા કુલ બજાર ધિરાણના દસ ટકા હશે. 20 વર્ષની મુદતના સોવરેન બોન્ડ વિવિધ કરન્સીમાં બહાર પાડવાની યોજના છે, પણ સૌથી પ્રચલિત એવી યુએસ ડૉલર કરન્સીમાં બોન્ડ બહાર પાડવામાં આવે તો પણ તે દેશ માટે ખોટનો સોદો નહીં બને. બોન્ડ ઉપર ચૂકવવાના વ્યાજદર સહિતના કુલ ખર્ચની સરખામણી સ્થાનિક રૂપિયાના બોન્ડની સાથે કરીએ તો તે ખર્ચ સમકક્ષ અથવા થોડો ઓછો હશે. આ ટીકાકારોને મતે તેમાં ખાસ ફાયદો નહીં હોય. પણ સ્થાનિક નાણાબજાર ઉપર સરકારનું એટલા અંશે અવલંબન ઓછું થશે અને ખાનગી ક્ષેત્રની કંપનીઓને પ્રમાણમાં ઓછા વ્યાજદરે નાણાં મળી રહેશે એ ફાયદો પણ જેવોતેવો નહીં હોય.

ભારતીય સોવરેન બોન્ડની યથાર્થતા વિશેનો અંતિમ ચુકાદો તેના આગમન પહેલાં આપી દેવાનું યોગ્ય નહીં હોય.