Editorial

બૅન્કોને જરૂર છે મોકળાશની

ખરી મોકળાશ ખાનગીકરણ જ આપી શકે

નાણાપ્રધાન નિર્મલા સીતારામને જાહેર ક્ષેત્રની દસ મોટી બૅન્કોને એકમેકમાં ભેળવી અથવા જોડી દઈને ચાર મોટી બૅંકો રચવાનો ઈરાદો વ્યક્ત કર્યો છે. તર્ક એવો છે કે નવરચિત બૅંકો પાસે વધુ મૂડી હશે અને પુનર્મૂડીકરણ પેટે કેન્દ્ર તરફથી વધુ નાણાં મળશે. બૅંકોના ડિરેક્ટરોના બોર્ડને વધુ સશક્ત બનાવાશે; જોખમના વ્યવસ્થાપન પર ખાસ ભાર મુકાશે અને જરૂર પડ્યે સારા પગારે બહારના નિષ્ણાતોને રોકવામાં આવશે. પરિણામે બૅંકો પાસે વધુ જોખમ ઉઠાવવાની શક્તિ અને તૈયારી હશે અને અર્થતંત્રનાં ઉત્પાદક ક્ષેત્રોને વધુ ધિરાણ પૂરું પાડીને આર્થિક પુનરુત્થાનમાં તેઓ મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવી શકશે.

નાની અને નબળી બૅન્કોને મોટી સધ્ધર બૅંકોમાં જોડી દેવાય તો તેમની નાણાકીય હાલત અને સંચાલનમાં સુધારો થાય એવું ક્હેવાય છે, પરંતુ સધ્ધર બૅંકો નબળી બૅન્કોને ઉપર ઉઠાવે તેને બદલે નબળી બૅંકો સધ્ધર બૅન્કોને નીચે ખેંચી લાવે એવા કિસ્સા વધારે છે. તેનું કારણ એ કે અલગ અલગ માહોલ, કાર્યપદ્ધતિ અને ગ્રાહકવર્ગ ધરાવતી બૅન્કોને કામકાજની એકરસતા સાધવામાં ઘણી મુશ્કેલીઓ નડે છે. કર્મચારીઓને પણ પોતાના ભવિષ્યની અને નવા ઢાંચામાં ગોઠવાઈ જવાની ચિંતાઓ સતાવતી હોય છે. પચીસેક વર્ષ અગાઉ નરાસિંહમ સમિતિએ વહેતો મૂકેલો વિચાર મોદી સરકાર અમલમાં મૂકી રહી છે, પરંતુ છેલ્લાં પચીસ વર્ષમાં બૅન્કિંગની દુનિયા ઘણી બદલાઈ ગઈ છે. 2008ની મંદીનો એક બોધપાઠ એ પણ છે કે વધુપડતી મોટી બૅંકો અર્થવ્યવસ્થા માટે જોખમરૂપ છે. પરિસ્થિતિની વક્રતા કદાચ સરકારના ધ્યાન બહાર રહી છે. તે બૅંકોના બોર્ડને સશક્ત બનાવવાની વાત કરે છે; આટલી બધી બૅંકોના જોડાણ અને વિલીનીકરણનો નિર્ણય શું તેમના બોર્ડને પૂછીને લેવાયો હતો?

બૅંકોના પુનર્મૂડીકરણ માટે કેન્દ્ર સરકારે અબજો રૂપિયા ઠાલવ્યા છે અને હજી પણ ઠાલવવાની છે, પરંતુ હાલનું સંકટ ફરીથી પેદા ન થાય તે માટે બૅંકોના સંચાલનમાં અને નિયમનમાં ભારે સુધારા કરવાની જરૂર છે. તે વગર માત્ર વધારાની મૂડી ઠાલવવાથી ધાર્યાં પરિણામ નહીં મળે. બૅંકોના સંચાલનને વ્યવસાયિક બનાવવા માટે સૌથી પહેલી જરૂર કામકાજની સ્વાયત્તતાની છે, પરંતુ સ્વાયત્તતાની ચાવી ખાનગીકરણમાં રહેલી છે, જ્યાં સુધી બૅંકોના બોર્ડ પર નાણાખાતાના અધિકારીઓનો, રાજકીય નેતાઓનો પ્રભાવ હશે, જ્યાં સુધી તેમણે સીબીઆઈ, વિજિલન્સ કમિશન અને કેગના ઓછાયામાં જીવવું પડશે ત્યાં સુધી તેઓ મોકળા મને કામ નહિ કરી શકે.

બૅંકોના જોડાણ અને વિલીનીકરણની જાહેરાત અત્યંત અયોગ્ય સમયે આવી છે. અર્થતંત્ર ઘેરી મંદીના ભરડામાં ભીંસાઈ રહ્યું છે. ધિરાણનો પ્રવાહ અટકી ગયો છે ત્યારે બૅંકોએ ડૂબવાપાત્ર લોનોની વસૂલાત અને લોનસંબંધી જોખમ ઘટાડવાની યંત્રણા મજબૂત બનાવવા પર સમગ્ર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાની જરૂર છે. કેન્દ્ર તરફથી મળનારી વધારાની મૂડીનો શ્રેષ્ઠ ઉપયોગ કઈ રીતે થઇ શકે તે તેમણે વિચારવાનું છે. તેને બદલે હવે ઓછામાં ઓછાં બેથી ચાર વર્ષ સુધી બૅંકોના ટોચના અધિકારીઓ જોડાણ અને વિલીનીકરણ સંબંધી સમયસ્યાઓમાં ગૂંચવાયેલા હશે. મોદી સરકારે હજી પણ આ અયોગ્ય અને કવેળાના નિર્ણયને કોરે મૂકીને બૅન્કિંગ ક્ષેત્રની ખરી સુધારણા પર ધ્યાન આપવાની જરૂર છે.

દૂરપૂર્વના દેશો સાથેનો વેપાર કરાર નિર્ણાયક તબક્કામાં

એક અતિશય મહત્ત્વનો દૂરગામી નિર્ણય લેવાની ઘડી નજીક આવી રહી છે: પૂર્વ અને દૂરપૂર્વના દેશો સાથે પ્રાદેશિક સર્વાંગી આર્થિક સહભાગ (રિજનલ કોપ્રિહેન્સિવ ઇકોનોમિક પાર્ટનરશીપ-આરસીઈપી)માં રહેવું કે નહીં. દસ દેશોનું બનેલું એસોસિયેશન અૉફ સાઉથ ઇસ્ટ એશિયન નેશન્સ (આશિયન), ચીન, દક્ષિણ કોરિયા, જપાન, ઓસ્ટ્રેલિયા, ન્યૂઝીલેન્ડ અને ભારત મળીને એક વિરાટ વેપારી મહાસંઘ રચી રહ્યા છે. દુનિયાની 34 ટકા જીડીપી, 40 ટકા નિકાસ અને અડધોઅડધ વસ્તી ધરાવતા આ 16 દેશો એક મુક્ત વેપાર ઝોન રચવા માગે છે, જે 90 ટકા ચીજોને આવરી લેશે. આ કરાર સંબંધી મંત્રણાઓ આ વર્ષના અંત સુધીમાં પૂરી કરવાની તેના સભ્યોની નેમ છે. સ્વાભાવિક રીતે જ આ મહાસંઘ અત્યંત પ્રભાવશાળી સંગઠન હશે. ભારત તેનું એક મહત્ત્વનું સભ્ય છે. ગયે મહિને યોજાયેલી તેની બેઠકમાં વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ હાજરી આપી હતી અને આ કરાર સત્વરે અમલમાં મુકાય તેવી ઈચ્છા વ્યક્ત કરી હતી.

પરંતુ સ્થાનિક ઉદ્યોગોના વિરોધને કારણે હવે છેલ્લી ઘડીએ સરકાર પારોઠનાં પગલાં ભરવા માગતી હોય તેવી છાપ પડે છે. સૌથી મોટો ભય ચીનનો છે. આમ પણ ચીન સાથેના વેપારમાં ભારતને પક્ષે જંગી ખાધ રહે છે. જો ચીન સાથે મુક્ત વેપાર કરાર થાય તો તેના માલથી ભારતની બજારો ઊભરાવા લાગે અને સ્થાનિક ઉદ્યોગને કમરતોડ ફટકો પડે તેવો ભય છે. તદુપરાંત ઓસ્ટ્રેલિયા અને ન્યૂઝીલેન્ડથી દૂધની બનાવટોની સંભવિત આયાતો વિષે ડેરી ઉદ્યોગે ચિંતા વ્યક્ત કરી છે. સરકાર ઉદ્યોગો સાથે વાતચીત કરીને તેમની ચિંતાઓ જાણી રહી છે.

દરમિયાન અન્ય દેશોએ ભારતને તાકીદ કરી છે કે તમારે આ સંગઠનમાં રહેવું છે કે નહીં તેનો સત્વરે નિર્ણય લો. જો ભારત સ્થાનિક ઉદ્યોગોને રક્ષણ આપવાને નામે તેમાંથી નીકળી જાય તો આ વિસ્તારમાં તે અટૂલું પડી જાય. તેમાં ચાલુ રહે તો અન્ય દેશો સાથેની વેપારખાધ વધી જાય એમ છે. નિર્ણય અઘરો છે, પણ પસંદગી સ્પષ્ટ છે. ભારત આ સંગઠનમાં જોડાય તો તેને પોતાની લાંબા ગાળાની સ્પર્ધાત્મકતા વધારવાના સુધારાઓ દાખલ કરવાની તક મળશે. છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષોથી ભારતની નીતિ સંરક્ષણવાદ તરફ વળી છે જે ખોટી દિશાનું પગલું છે, જે સરકારે કલમ 370 નાબૂદ કરવાની હિંમત બતાવી તે આર્થિક મોરચે પણ એવી જ હિંમત દર્શાવશે એવી આશા રાખવી વધુપડતી છે?