ચીન સાથેની વેપાર નીતિમાં પાયાનું પરિવર્તન જરૂરી

કેઇટ સરકારના સહયોગમાં સંગઠિત વ્યૂહ ઘડે 

કૉન્ફેડરેશન અૉફ અૉલ ઇન્ડિયા ટ્રેડર્સ (કેઈટ)ના અનુરોધના પગલે મુંબઈ, દિલ્હી અને અન્ય શહેરોના વેપારીઓએ મંગળવારે ચીની માલની જાહેર હોળી કરી હતી. ચીને યુનોની સલામતી સમિતિમાં મસૂદ અઝહરને વૈશ્વિક ત્રાસવાદી જાહેર કરવાના પ્રસ્તાવને ઉડાડી દીધો તેનો વિરોધ વેપારીઓએ આ રીતે કર્યો હતો, પરંતુ વેપારીના  દેશપ્રેમની અહીં મર્યાદા આવી જાય છે. બજારમાં રાજિંદા વપરાશનો 80 ટકા માલ ચીની બનાવટનો મળતો હોય ત્યારે તેમને તે માલ વેચવો પડે તે તેમની મજબૂરી છે. 

આવું શા માટે બનવું જોઈએ? સરકાર ઉપરાંત આપણે સૌએ - વપરાશકાર, વેપારી, ઉત્પાદક અથવા આયાતકારે આ સવાલનો જવાબ શોધવો જોઈએ કે કયાં કારણોસર ભારતની ચીનને નિકાસ ઘટે અને આયાત વધતી જાય છે?  આ માટે આપણા સૌનો ચીનથી મળતા સસ્તા માલનો મોહ જવાબદાર છે. ચીની માલના ટકાઉપણાની મજાક થતી હોવા છતાં આપણા વેપારીઓ અને આયાતકારોએ ગુણવત્તાના ભોગે પણ ચીનથી મળતા સસ્તા માલનો વેપાર કર્યે રાખ્યો છે. 

 ભારતની ચીન સાથેના વેપારમાં ખાધ 2017-18માં વધીને 63 અબજ ડૉલરે પહોંચી હતી. 1991-92 અને 1992 -93માં ભારત ચીન સાથેના વેપારમાં થોડીઘણી પુરાંતમાં રહેતું હતું. અર્થાત્, ભારતની ચીનને નિકાસ તેની આયાત કરતાં વધુ થતી હતી, પરંતુ તે પછી ભારતની એ દેશને નિકાસ જે 2011-12માં 18.3 અબજ ડૉલરની હતી તે ઘટીને 2017-18માં 13.3 અબજ ડૉલરની થઈ અને આયાત 57.6 અબજ ડૉલરથી વધીને 76.4 અબજ ડૉલરની થઇ હતી. મોટા ઉત્પાદકોએ બજારમાં નાના હરીફોને પછાડવા માટે સસ્તા ભાવે ચીનથી મળતા કાચા અને તૈયાર માલની આયાત કરી. આયાતકારોએ પણ માત્ર પોતાના નફાનો વિચાર કરીને ચીનથી સસ્તા ભાવે મળતા માલની આયાત કર્યે રાખી. વીજળીનાં તોરણ, પિચકારી, રમકડાંથી લઇ ઘડિયાળો અને મોબાઈલ ફોનના ખડકલા કર્યા ત્યારે તેમને સ્વદેશી ઉત્પાદકો અને વેપારીઓનો વિચાર આવ્યો નહીં કે તેમને કેટલું નુકસાન થશે. આવું જ મોટા ઉત્પાદકોએ કર્યું. તેમણે ચીનથી સસ્તા ભાવના કાચા અને અર્ધ તૈયાર માલની આયાત કરીને બજાર કબજે કર્યું.  મધ્યમ અને નાના ઉત્પાદકોએ સરકારમાં રજૂઆત કરી પણ મોટા ઉત્પાદકોનું લાબિંગ મજબૂત હતું. સરકારે કેટલાક કિસ્સામાં એન્ટિડમ્પિંગ ડયૂટી નાખીને આયાત મોંઘી કરી પણ સ્ટીલ જેવી માળખાકીય આઇટમની સસ્તી આયાત ચાલુ રાખી. સરકારે પણ દેશના આર્થિક વિકાસને વેગ આપવા માટે સ્વદેશી હિતોના ભોગે ચીનથી સસ્તાં મળતાં લોખંડ, સૌર અને પવન ઊર્જાનાં તથા ટેલિકોમ ઉપકરણોની ધૂમ આયાત કરી હતી. વીતેલા વર્ષ 2018-19માં ભારતે તેની જરૂરિયાતનો 80 ટકા એન્ટિબાયોટિક્સ અને 60 ટકા ઈલેક્ટ્રોનિક્સ માલ અને કાચા માલની આયાત એ દેશથી કરી હતી. આ અવલંબન ભયજનક હતું. ધારો કે ચીન ભારતના આર્થિક બહિષ્કારમાં આ ચીજોની નિકાસ બંધ કરે તો ભારતના ઉદ્યોગો જ નહીં, જાહેર આરોગ્યનાં હિત સામે પણ જોખમ ઊભું થાય. આ સંજોગોમાં ચીન સાથેની શત્રુતા નિભાવવામાં ભારતે પાકિસ્તાન સાથે જે ધોરણો અપનાવ્યાં તે ચાલી શકે નહીં. પાકિસ્તાને પુલવામામાં સૈન્યના જવાનો ઉપર આતંકી હુમલો કરાવ્યો તે પછી સરકારે એ દેશથી આયાત થતી ચીજો ઉપર 200 ટકા ડયૂટી લગાવીને તેને મોટો આર્થિક ફટકો માર્યો હતો. આ પગલાંની ગંભીર અસર પાકિસ્તાન ઉપર થઇ પણ ચીનની સાથે આવો વહેવાર ત્યાં સુધી શક્ય નહીં બને જ્યાં સુધી ભારત તેનું ઉત્પાદન અને ઉત્પાદકતા નહીં વધારે. આ સંદર્ભમાં મોદી સરકારનું `મેઇક ઈન ઈન્ડિયા' અને `િસ્કલ ઈન્ડિયા' જેવાં અભિયાનોની અગત્યતા વધી જાય છે. 

કેઈટે સરકારના સહયોગમાં ચીન સાથેનો વિરોધ સંગઠિત બનાવવા માટે સંકલિત વ્યૂહ બનાવવો જોઈએ. કેઈટ સૌ પહેલાં તો વપરાશકારોને જોડતી પ્રથમ શૃંખલા એવા વેપારીઓને ચીની માલ વેચવાનું સદંતર બંધ કરવા સંગઠિત બનાવે. શરૂઆતમાં વેપારીઓને આ મુશ્કેલ લાગશે, પણ સ્વદેશી ઉત્પાદકોનો સહકાર મળતાં તેમના સંગઠનની તાકાતથી આગળની - જથ્થાબંધ વેપારીઓ અને આયતકારોની શૃંખલા ઢીલી પાડશે. બીજી બાજુ સરકાર ચીની માલની આયાત ઉપરની ડયૂટી વધારે તો વેપારીઓની લડત મજબૂત બનશે. કેઇટે ચીનથી આવતા માલ ઉપર 300થી 500 ટકા ડયૂટી લગાવવાનું સૂચન કર્યું છે. આ સૂચનનો ત્યારે જ અમલ થઇ શકે જ્યારે ભારતીય ઉદ્યોગોનો ચીન ઉપરનો આધાર ઘટે.  

ભારતની ચીન સાથેના વેપારમાં અત્યારની નીતિ આત્મઘાતી છે. તેમાં પાયાનું પરિવર્તન થવું જરૂરી છે. ભારતીય ઉદ્યોગોએ ચીની કાચા માલ ઉપરનું અવલંબન ઘટાડીને એ દેશને થતી નિકાસમાં અત્યારે જે નોંધપાત્ર હિસ્સો કાચા અને અર્ધ તૈયાર માલનો છે, તેને સ્થાને તૈયાર માલની નિકાસનું પ્રમાણ વધે તેવા પ્રયાસો કરવા જોઈએ. આનાથી વેપારખાધ તેટલી ઓછી થઇ શકશે.  

આમ છતાં સાવ નિરાશ થવા જેવું નથી. વર્ષ 2018-19ના પ્રથમ છ માસમાં ભારતની ચીનને નિકાસ આગલા વર્ષના સમાનગાળાની સરખામણીમાં 34 ટકા વધી અને આયાત 4.5 ટકા ઘટી છે. રિલાયન્સ ઇન્ડસ્ટ્રીઝે ચીનને એરોમેટિક પ્રોડક્ટ્સની નિકાસ વધારી, તેનો નિકાસ વધારવામાં નોંધપાત્ર ફાળો છે. વેપાર સમતુલાનું પાસું પલટાવાને હજી વાર છે,  છતાં આવી અસરકારક વ્યૂહ રચના લાંબા ગાળે જરૂર ફળ આપશે. 

પ્રેસિડેન્ટ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ જો `અમેરિકા ફર્સ્ટ' નીતિના અસરકારક અમલ વડે ચીનને ઝુકાવી શકે તો ભારત કેમ નહીં?