Editorial

ત્રણ બૅન્કોનું મર્જર : વિન્ડો ડ્રેસિંગ

નિર્ણયનો અમલ સફળતા નક્કી કરશે

શૅરબજારને જે નથી ગમ્યો અને અગ્રણી બૅન્કર્સ જેના ઉપર વારી ગયા તે બૅન્ક અૉફ બરોડા, વિજયા બૅન્ક અને દેના બૅન્કનું પરસ્પરમાં મર્જર કરીને નવી બૅન્ક સ્થાપવાનો નિર્ણય સરકાર માટે અનિવાર્યતા હતી. ડૂબેલાં લેણાં (એનપીએ)ની નુકસાનીનો માર ખાઈને ખોખલી બની ગયેલી જાહેર ક્ષેત્રની બૅન્કોમાં મૂડી ઉમેરીને સરકાર થાકી છે ત્યારે તેણે એક નબળી બૅન્ક (દેના બૅન્ક)નું પ્રમાણમાં સબળી એવી બીજી બે બૅન્ક (બૅન્ક અૉફ બરોડા અને વિજયા બૅન્ક)માં મર્જરનો શોર્ટ કટ અથવા વિન્ડો ડ્રેસિંગનો માર્ગ અપનાવ્યો છે. આ મર્જરને અંતે જે નવી બૅન્ક અસ્તિત્વમાં આવશે તેનો એનપીએ 5.71 ટકા જેટલો નીચો હશે, રૂા. 15 લાખ કરોડનો નવો ધંધો ધરાવશે અને આશરે 9500 શાખાનું મજબૂત નેટવર્ક અને 9.32 ટકાની ટિયર-1 મૂડી દેખાડશે. આ બધું પ્રથમ નજરે પ્રભાવશાળી લાગશે. આગળ જતા આ ચિત્ર ઊજળું બની શકે અથવા ખરડાઈ શકે છે. આનો આધાર નવી બૅન્કની સિસ્ટમ કેટલી ક્ષતિમુક્ત અને કાર્યક્ષમ છે અને સૌથી મહત્ત્વનું તો તેને સૌથી મોટા શૅરહોલ્ડર એવા સરકારના હસ્તક્ષેપથી કામ કરવાની કેવી સ્વતંત્રતા મળશે તેના ઉપર છે.

રિઝર્વ બૅન્ક અૉફ ઈન્ડિયાના ભૂતપૂર્વ ગવર્નર રઘુરામ રાજને બૅન્કોનાં જોડાણ અને વિલીનીકરણ (મર્જર એન્ડ એક્વિઝિશન - એમએન્ડએ) કરતાં પહેલાં જોડાનારી બૅન્કોની બેલેન્સ શીટને સ્વચ્છ (એનપીએમુક્ત) કરવાની સલાહ આપી હતી, પરંતુ સરકાર ત્યાં સુધી રાહ જોઈ શકે તેમ નથી. તેથી પીએસયુ બૅન્કોમાં જોડાણ - વિલીનીકરણ પ્રક્રિયા આરંભી અને તેની શરૂઆત આ ત્રણ બૅન્કોથી કરી છે.

જોકે, મર્જર માટે બૅન્કોની પસંદગીમાં નાણાપ્રધાન અરુણ જેટલીએ વ્યવહારુ અભિગમ બનાવ્યો છે. એક સબળી બૅન્કમાં એક નબળી બૅન્કનું મર્જર કરવાનો નિર્ણય વિઘાતક પુરવાર થયો હોત.

આઈએલએન્ડએફએસને ડૂબવા દેવાય નહીં

સરકારની પ્રતિષ્ઠા દાવ ઉપર છે

નેવું હજાર કરોડથી વધુ દેવાંના બોજાને કારણે ડૂબવાના આરે આવેલી જાહેર ખાનગી ક્ષેત્રના સહિયારા સાહસ એવી કંપની ઈન્ફ્રાસ્ટ્રકચર લિઝિંગ એન્ડ ફાઈનાન્સ કંપની (આઈએલએન્ડએફએસ)ની મોટી શૅરહોલ્ડર એવી એલઆઈસી ધર્મસંકટમાં આવી છે. એક મોટા શૅરહોલ્ડર તરીકે આ કંપનીને ઉગારવા વધુ મૂડીનું આંધણ કરવું કે તેને નાદારીના માર્ગે આગળ વધવા દેવી તે સરકારે તેના વતી નક્કી કરવાનું છે. બીજા શૅરહોલ્ડર્સ સ્ટેટ બૅન્ક અૉફ ઈન્ડિયા અને એચડીએફસીને પણ આવી સમસ્યા છે.

સરકારનો એક હાથ (એલઆઈસી અને એસબીઆઈ) ભીડમાં આવેલો બીજો હાથ (આઈએલએન્ડએફએસ) પકડવા તૈયાર નથી! જાહેર ક્ષેત્રનાં આ સાહસોના ઠંડા પ્રતિસાદ પછી પણ આઈએલએન્ડએફએસનું બોર્ડ નાણામંત્રાલય અને રિઝર્વ બૅન્ક અૉફ ઈન્ડિયા પાસે હાથ લંબાવવા માગે છે. સરકાર અગાઉ યુનિટ ટ્રસ્ટ અૉફ ઈન્ડિયા (યુટીઆઈ)ની તારણહાર બની હતી તેમ આઈએલએન્ડએફએસની પણ બનશે તેવું આ કંપનીનું બોર્ડ માની રહ્યું છે, પરંતુ તેઓ એક વાત સમજતા નથી કે યુટીઆઈમાં લાખો નાના રોકાણકારોનાં નાણાં અને વિશ્વાસને ઉગારવાનો હતો. આવી મજબૂરી આઈએલએન્ડએફએસ બાબત નથી. આમ છતાં સરકારે પોતાની દેશમાં અને વિદેશમાં પ્રતિષ્ઠાની જાળવણી માટે આઈએલએન્ડએફએસને ડૂબવા દેવી જોઈએ નહીં.

આ કંપનીની જે નાણાટંચાઈ છે તે મુખ્યત્વે તેના ગેરવહીવટના કારણે ઉદ્ભવેલી છે અને તે કાયમી સ્વરૂપની નથી. આ કંપનીએ એલઆઈસી મ્યુચ્યુઅલ ફંડને રૂા. 200 કરોડ ચૂકવ્યા છે અને પોતાનું બાંદરા-કુર્લા સંકુલમાંનું વડું મથક વેચવાની તત્પરતા બતાવી છે. હાથ ઉપરના બીલ્ડ-ઓપરેટ-ટ્રાન્સફર (બીઓટી) વર્ગના 26 વર્ક્સ પ્રોજેક્ટ્સ સ્વદેશી-વિદેશી કંપનીઓને વેચીને નાણાં ઊભા કરવાની તત્પરતા બતાવી છે. આ તેની પડકારોમાંથી માર્ગ શોધવાની ગંભીરતા દર્શાવે છે. રાઈટ શૅરભરણાં દ્વારા વર્તમાન રોકાણકારો પાસેથી રૂા. 4500 કરોડ મેળવવા માગે છે, પણ શૅરહોલ્ડર્સ 29મી સપ્ટેમ્બરની મિટિંગમાં આ પ્રસ્તાવને મંજૂર કરે કે કેમ તે શંકા છે.

આઈએલએન્ડએફએસમાં એલઆઈસી (25.34 ટકા) પછીનું મોટું રોકાણ જાપાની કંપની ઓરિકસ કોર્પોરેશન (23.5 ટકા)નું છે. અબુધાબીના રોકાણકારોનાં પણ રોકાણ છે. આ વિદેશી રોકાણકારોએ ભારત સરકાર ઉપર ભરોસો મૂકીને નાણાં રોક્યાં હતાં. આ ભરોસો તૂટવા દેવાય નહીં. વિદેશમાં ભારતની પ્રતિષ્ઠાને આમ કંઈ દાવ ઉપર લાગવા દેવાય નહીં.

આઈએલએન્ડએફએસને આ સ્થિતિમાં મૂકનારા મૅનેજમેન્ટની સામે સરકારે કડક હાથે કામ લેવું જોઈએ. આ કંપનીના ડિરેકટર બોર્ડે પોતાની ક્ષમતાથી વધુ પ્રોજેકટ્સ હાથ ઉપર લીધા અને જે પૂરા કર્યા તેમાં પણ ભલીવાર નહોતો. સરકાર પાસેથી સસ્તા ભાવે જમીન લઈને દિલ્હી-નોઈડા હાઈવેના બાંધકામ પછી મોટો ટૉલ વસૂલવાનું શરૂ કર્યું. અદાલતની આંખે ચડયા પછી આ બધું બંધ થઈ ગયું. ગુજરાતના ગિફ્ટ સિટીના મોટા પ્રોજેક્ટ્સ સંબંધી પણ તેની ટીકા થઈ રહી છે. આવો ગેરવહીવટ ચલાવી લેવાય નહીં. આ માટે સરકાર ભલે પગલાં લે, પણ તે પહેલાં આ કંપનીને ઉગારી લેવાની તેની ફરજ છે.